Naalagaaffimmi oqartussaasut
19. maj 2009-imi Kalaallit Nunaata namminersulernissaa pillugu inatsit Folketingip akuersissutigaa, 21. juli 2009-mi atuutilersinneqartoq. Inatsisit siunnersuummut tunngaviutinneqartut, Kalaallit danskillu namminersorneq pillugu ataatsimiititaliaata aprilimi 2008-mi Kalaallit Nunaanni namminersorneq pillugu isumaliutissiissutaanik imaqartinneqarput.
Kingorna siunissami Namminersorlutik Oqartussat akisussaaffeqarfiit nutaat arlallit isumagineqartalernissaat aalajangiiffigisinnaalissavaat, ilaatigut eqqartuussiveqarneq, tassunga ilaallutik eqqartuussiviit, pinerlussimasunik isumaginninneq, politiit, suliffeqarfinnut, naatsorsuinermut naatsorsuuserinermullu suliassaqarfiit, aatsitassanut ikummatissanullu suliassaqarfiit, timmisartortarnermut suliassaqarfiit, inunnut, ilaqutariinnut kingornussisarnermullu suliassaqarfiit, nunanut allamiunut suliassaqarfiit killeqarfimmillu nakkutilliisarneq, suliffeqarnermi avatangiisit kiisalu aningaasaqarnikkut iluarsiisarnerit nakkutilliisarnerillu.
Suliassaqarfinnik isumaginnilernissap kingunerissavaa, Namminersorlutik Oqartussat inatsisiliortarnermi akisussaaffik isumagisarilissammassuk. Naalagaaffeqatigiinneq tunngaviusumillu inatsimmi immikkut aalajangersakkat sianiginiarluarlugit suliassaqarfiit makkua isumagineqalersinnaanngillat: Naalagaaffiup inatsisaa, naalagaaffimmi innuttaaneq, Eqqartuussiviit Qullersaat, nunanut allanut illersornissamut isumannaatsuunissamullu ingerlatsinerit kiisalu aningaasat nalinginut aningaasaqarnermullu ingerlatsinerit.
Namminersorneq pillugu inatsit tunngavigalugu aningaasaqarnermut aaqqiisalernissaq isumagineqartalissaaq, tamatumalu kingunerivaa, Namminersortut suliassaqarfiup isumagineqalernerani aningaasaliisarnissamik isumagisaqartalernerat. Inatsimmi naalagaaffiup tapiissutigisartagassai ukiumut 3,4 mia. kr.-inut aalajangersarneqarpoq (2009-mi akit akissarsiallu tunngavigalugit) Danmarkimi aningaasatigut inatsisini akit aningaasarsiallu annertusineri malillugit tapiissutit allineqartassapput. Aatsitassanut ikummatissanullu ingerlatsinermiit isertitat Namminersortunut pissarsiaritinneqartassapput. Namminersortut aatsitassanut ikummatissanullu ingerlatsinermiit isertitaqassagaluarpata, isertitat taakkua affaannut naapertuuttumik naalagaaffiup tapiissutai taamaaqataannik ikilisinneqassapput, ukiumi pineqartumi 75 mio. kr.-it sinnerlugit isertitaqartoqarsimapput (2009-mi akit akissarsiallu tunngavigalugit).
Aatsitassanik isertitat naalagaaffiup taapiissutai 0 koruuninut annikillisinneqarpata, Kalaallit Nunaat Qallunaallu Nunaata akunnerminni aatsitassanik atuinikkut isertitat pillugit nutaamik agguaanissaq isumaqatigiinniutigalugu aallarnissavaat.
Kalaallit Nunaata nunanut allanut tunngasutigut suliassaqarfii Namminersorlutik Oqartussat Inatsisaanni nalimmassarneqarput. Naalakkersuisut qanoq innikkut namminneq iliuuseqartarnissaanik aalajangersaasumik, qanoq innikkullu Naalagaaffeqatigiit piginnaatitaaffeqarnersut. Naalakkersuisut naalagaaffinnik allanik nunarsuarmilu kattuffissuarnik isumaqatiginninniarnissaminnut isumaqatigiissusiornissamullu piginnaatitaapput. Suliassaqarfiit tamakkiisumik tiguneqarsimasut iluini Kalaallit Nunaanuinnaq attuumassutillit pineqartillugit. Naalagaaffeqatigiit aamma Kalaallit Nunaata akornanni isumaqatigiissuteqartoqalerpoq nunanut allanut tunngasunik suliaqartoqartillugu Kalaallit Nunaanni pisortat suleqataatinneqartassasut.
Namminersorneruneq pillugu inatsit naapertorlugu kalaallit oqaasii Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik oqaaserineqalerput.
Naalagaaffiup aqutsinera
Statsministeriaqarfiup Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussaqarneq pillugu apeqqutit nalinginnaasut isumagisarai. Statsmiinistereqarfiup nutserisoqarfiata – Kalaallit Nunaanni Rigsombudsmandeqarfimmi inissisimasup - Kalaallit Nunaat sullissaraa.
Statsministeriaqarfik pillugu nittartagaq una takuuk: www.stm.dk
Kalaallit Nunaanni Rigsombudsmandi
Kalaallit Nunaanni Rigsombudsmandi Statsministeriaqarfiup ataani inissisimavoq, naalagaaffiup Namminersorlutillu Oqartussat atassutaatut inissisimalluni.
Inatsisit Naalagaaffeqatigiinnermut tunngasut Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartut saqqummiunneqaraangata, Rigsombudsmandi aqqutigalugu pisarpoq. Naalagaaffeqatigiinnermi inatsisitigut maleruagassat peqquneqarneq malillugu rigsombudimit nutserneqartarput.
Rigsombudmandi naalagaaffimmi pisortat Kalaallit Nunaanni sinniisuisa qullersaraat.
Kalaallit Nunaanni Rigsombudsmandip suliassat ilaatigut makku suliassarai:
· Danmarkimi naalakkersuisunut aamma Naalakkersuisunut attaveqaataasussaavoq
· Inatsisartut ataatsimiinneri nakkutigissallugit aamma Danmarkimi Pisortaqarfiit Kalaallit Nunaata ineriartornerannik kiisalu pissutsinik ilisimatissallugit.
· Folketingimut qinersineq aamma Folketingimit aaliangiunneqarsimasut qinersinerit allat isumagissallugit.
· Danmariki innuttaasut Kalaallit Nunaanni najugaqartut Pituffimmut aqqusaarniartut akuersissummik tunissallugit. Kalaallit Nunaannut pisortatigoortumik tikeraartoqassatillugu Ombudsmandi piareersaasuullunilu tikeraartitsisuusarpoq.
· Kalaallit Nunaanni ilaqutariinnermut inatsisit atuutsinneqarnerisa allaffissornikkut isumaginissaat. Meeravissiartaarniarnermut inatsisit, aappariinnermut inatsisit, pisortanut inatsisit ilaat aamma aqqit pillugit inatsisit ilaat allaffissornikkut suliassaanut ilaapput.
· Eqqartuussivikkoortitsinermi, Kalaallit Nunaata Eqqartuussisuuneqarfiatigoortitsinermi aamma Kalaallit Nunaata Eqqartuussiviatigoortitsinermi eqqartuussivinnut suliassanngortitsiumut aningaasartuutaannginnissaanik qinnuteqarnerit suliarinissaat.
Kalaallit Nunaanni Rigsombudsmandi pillugu paasisaqarnerorusukkuit nittartagaq una takuuk: www.rigsombudsmanden.gl
Nunanut allanut tunngassuteqartut
Nunanut Allanut Sillimaniarnikkullu naalakkersuinikkut pissutsit
Danmarkimi Naalakkersuisut Nunanut Allanut Sillimaniarnikkullu naalakkersuinikkut akisussaasuupput. Naalakkersuisut nunanut allanut aamma nunani tamalaani suleqatigiiffinnut, Kalaallit Nunaata nammineerluni akisussaaffeqarfigisaanut tunngasut isumaqatiginninniutaappata isumaqatiginninniarsinnaapput. Isumaqatiginninniutit Nunanut Allanut Pisortaqarfimmit isumagineqartarput Danmarkimi Udenrigsministeria qanimut suleqatigalugu. Nunanut Allanut Pisortaqarfik Naalakkersuisup Siulittaasuata Naalakkersuisoqarfiata ataani inissisimavoq.
Konsulateqarfiit sinniisoqarfiillu
Nunat ukua Kalaallit Nunaanni konsulateqarfeqarput: Norge, Island, Sverige, Canada, Frankrigi, Belgia, Luxembourg aamma Hollandi konsulateqarfiit taakku arfineq pingasuusut tamarmik Nuummi inissisimapput. Ataqqinaammik Islandi Tasiilami konsulateqarpoq taamatullu aamma Letlandi Qaqortumi Italialu Ilulissani.
Kalaallit Nunaanni namminersorneq pillugu inatsit naapertorlugu Kalaallit Nunaat nunani allani danskit sinniisoqarfiini sinniisoqartitsinissamut periarfissinneqarpoq. Tamanna pissutaalluni Namminersorlutik Oqartussat Bruxellesimi sinniisuutitaqarpoq 2014-milu upernaakkut Kalaallit Nunaata sinniisuutitaqarfissaa Washingtonimi ammarnissaa ilimagineqarpoq, siornatigut aamma Namminersorlutik Oqartussat Canadami (1998-2002) sinniisuutitaqarnikuupput.